Samsun'un Sosyoekonomik Seviye (SES) Karnesi

Türkiye İstatistik Kurumu’nun açıkladığı Sosyoekonomik Seviye (SES) verileri, illerin eğitim, gelir ve meslek göstergelerini bir araya getirerek ortaya koyduğu tabloyla Samsun’un gerçek durumunu gözler önüne serdi.
Bu sonuçlara göre Samsun, 127,3 puan ile Türkiye ortalamasının üzerinde, fakat 81 il arasında 24. sırada yer aldı.
İlk bakışta bu sıralama, Samsun’un Karadeniz’de güçlü bir merkez olduğunu teyit ediyor. Ancak şehrin potansiyeli düşünüldüğünde, bu yerin hâlâ yetersiz olduğu ortada. Karadeniz’in en büyük limanına, köklü bir üniversiteye, tarımdan sanayiye ve hizmete kadar çeşitlilik taşıyan bir ekonomiye sahip bir ilin, daha yukarılarda olması beklenirdi.
Üstelik şehrin iç fotoğrafı çok daha dikkat çekici. Atakum, Türkiye’nin en yüksek SES seviyesindeki ilçeleri arasına girmeyi başarırken; Alaçam ve Salıpazarı ülkenin en alt tabakasına sıkışmış durumda. Bu da bize Samsun’un neden bir türlü sıçrama yapamadığını gösteriyor: merkez ilçelerin dinamizmi şehri yukarı taşımaya çalışsa da, kırsal ağırlıklı ilçeler ortalamayı aşağıya çekiyor.
Kısacası, 24. sıra Samsun için ne bir başarısızlık ne de övünülecek bir zafer. Bu şehir, Karadeniz’in lokomotifi olma iddiasını taşıyorsa, yalnızca Atakum’un parıltısına yaslanamaz; bütün ilçeleri kapsayan bir kalkınma vizyonu ortaya koymak zorunda.
Karadeniz’in En Zayıf Tablosu ve Samsun’un Bölgedeki Yeri
Türkiye’nin bölgeleri arasında yapılan kıyaslamada, Karadeniz 122,2 puan ile en düşük SES ortalamasına sahip bölge oldu. Marmara sanayi ve ticaret gücüyle, Ege ve Akdeniz turizm ve tarımla öne çıkarken; Karadeniz hâlâ kırsal yapının, göçün ve sınırlı sanayileşmenin gölgesinde.
Bu tabloda Samsun öne çıkan şehirlerden biri. 127,3 puanlık skoruyla Karadeniz ortalamasının üstünde yer alıyor. Bölgesinde Bolu, Düzce, Rize ve Trabzon’un ardından 5. sırada. Buna inanmak zor gelse de TÜİK verileri bunu gösteriyor.
Ülke geneline bakıldığında tablo değişmiyor: Samsun, 81 il arasında 24. sırada. Bu, şehrin gelişmiş illerin hâlâ çok gerisinde kaldığını da anlatıyor.
İlçeler Arasında Uçurum: Atakum’dan Salıpazarı’na
Samsun’un gerçek hikâyesi ilçe sıralamalarında ortaya çıkıyor. Türkiye genelinde 922 ilçe içinde Samsun’un ilçeleri birbirinden çok farklı konumlarda.
Atakum (158,2 puan): Türkiye genelinde 21. sırada. Üniversite, sağlık ve hizmet sektörleriyle yalnızca Samsun’un değil, Türkiye’nin en yüksek sosyoekonomik seviyedeki ilçelerinden biri.
İlkadım (132,2 puan): 173. sırada. Tarihî merkez kimliğiyle güçlü bir orta sınıfa sahip.
Tekkeköy ve Canik (123 civarı): 265–279 bandında, sanayi merkezleri olmalarına rağmen orta seviyede.
Çarşamba ve Bafra (115–116): 400’lü sıralarda, tarıma dayalı yapının getirdiği kısıtlı imkânlarla.
19 Mayıs (111,8): 515. sırada. Atakum’un hemen yanında ama bambaşka bir tabloya sahip.
Alaçam (106,0) ve Salıpazarı (105,5): 700’lü sıralarda, Türkiye’nin en alt çeyreğinde.
Kısacası Samsun’da bir yanda ülkenin en üst liginde oynayan Atakum, diğer yanda en alt sıralara sıkışan Salıpazarı var. Bu uçurum, şehrin sosyoekonomik dengesizliğini en açık şekilde gösteriyor.
Bir Şehrin Beş Ayrı Çehresi: Atakum, İlkadım, 19 Mayıs, Alaçam ve Salıpazarı
Samsun’un sosyoekonomik yüzlerini anlamak için beş ilçeye bakmak yeterli: Atakum, İlkadım, 19 Mayıs, Alaçam ve Salıpazarı.
Atakum, 158 puanla Türkiye’nin en parlak ilçelerinden. Eğitimli nüfus, üniversite ve sağlık yatırımları sayesinde modern bir yaşam standardı yakalamış durumda.
İlkadım, 132 puanla güçlü bir orta sınıf tabanını barındırıyor. Tarihî merkez olmasının getirdiği dinamizm, ilçeyi Samsun’un omurgası haline getiriyor.
19 Mayıs, Atakum’a komşu ve sahilde olmasına rağmen 111 puanda kalıyor. Tarımsal yapının baskınlığı ve genç nüfusun iş için göç etmesi ilçeyi orta-alt seviyeye sıkıştırıyor.
Alaçam ise 106 puanla, kırsal yapının belirleyici olduğu, eğitim ve gelir göstergelerinin düşük kaldığı bir ilçe.
Salıpazarı, 105 puanla Samsun’un en gerisinde. Eğitim oranlarının zayıflığı ve sınırlı istihdam imkânları nedeniyle hanelerin büyük kısmı alt gruplarda.
Bu beş ilçe, Samsun’un içindeki büyük tezatı özetliyor: bir yanda Atakum’un ışıkları, öte yanda Salıpazarı’nın durağanlığı.
Samsun’a Düşen Görev: Uçurumları Kapatmak
Samsun’un SES tablosu bize açık bir mesaj veriyor: şehir içinde uçurumlar var ve bu uçurumlar kapanmadan Samsun’un Türkiye liginde yükselmesi zor. Atakum ve İlkadım kentleşmenin ve hizmet sektörünün sunduğu imkânlarla öne çıkarken; 19 Mayıs, Alaçam ve Salıpazarı gibi ilçeler eğitim, gelir ve meslek göstergelerinde geride kalıyor.
Bu tablo Samsun’a özel bir sorumluluk yüklüyor.
Eğitim yatırımları kırsal ilçelerin önceliği olmalı. Çünkü SES skorunun yarısı doğrudan eğitimden geliyor.
Sanayi ve hizmet çeşitliliği, yalnızca merkez ilçelerde değil, çevrede de desteklenmeli.
Kırsal kalkınma projeleri olmadan tarıma dayalı ilçeler yerinde saymaya devam edecek.
Samsun, Karadeniz’in omurgası olma iddiasını sürdürmek istiyorsa, parlayan Atakum ile geride kalan Salıpazarı arasındaki mesafeyi kapatmak zorunda.
Karadeniz’in Geleceği Samsun’un Dengesinde Saklı
SES verileri bize yalnızca sayıları değil, bir gerçeği anlatıyor: Samsun, Karadeniz’in lokomotif şehirlerinden biri ama aynı zamanda kendi içinde derin uçurumlara sahip. Atakum Türkiye’nin en üst sıralarında parıldarken, Alaçam ve Salıpazarı ülkenin en alt tabakasında sıkışmış durumda. İlkadım güçlü bir merkez rolü oynuyor, 19 Mayıs orta-alt seviyeye hapsoluyor.
Karadeniz’in geleceği, Samsun’un bu uçurumları kapatabilme becerisine bağlı. Eğer Samsun, güçlü ilçelerinin dinamizmini kırsalın potansiyeliyle buluşturabilir ise hem kendi konumunu yükseltecek hem de bölgesini taşıyacak. Aksi halde, bölgesel ortalama hep aşağıda kalacak.
Gerçek kalkınma, yalnızca ışıkları parlayan merkezlerle değil, geride kalan ilçelerin de ayağa kalkmasıyla mümkün. Samsun’un hikâyesi bu açıdan sadece bir şehri değil, Karadeniz’in geleceğini de anlatıyor.